شرح و نقد دیدگاه راجر تریگ درباره عقلانیت (بر اساس مبانی حکمت متعالیه)

عقلانیت یکی از چالش برانگیزترین مباحث معرفت شناسی در قرن اخیر است. اندیشمندان حوزه ی عقلانیت همواره در پی تعریفی برای باوری عقلانی بوده اند. هرکدام بر اساس پیش فرض های بنیادی شان درخصوص وجود یا عدم واقعیت مستقل، نیز امکان یا عدم امکان دست یابی به آن، تعریف های مختلفی از عقلانیت ارائه داده اند. تریگ فیلسوفی است که با اتخاذ رویکردی واقع گرایانه، در پی آن است که عقلانیت را هم از چارچوب تنگی که تجربه گرایان به دور آن کشیده اند بیرون بکشد و هم آن را از فرو غلطیدن به ورطه ی نسبی گرایی حفظ کند. تجربه گرایان عقلانیت را به شکلی جزمی و تنها بر مبنای روش تجربی تعریف کرده اند؛ از طرف دیگر نسبی گرایان سعی کرده اند تعریف و توجیه عقلانیت را از توجه به مسئله ی مطابقت با واقع، به سوی معیارهای دیگری مثل: سودمندی یک نظریه و یا میزان توافق بر سر یک نظریه معطوف کنند. هر دوی این نظام ها برآنند تا فلسفه ی خود را از تفکر متافیزیکی و پیش فرض های فلسفی دور نگه دارند. اما تریگ نشان می دهد که، برپایی همین نظام ها و به طور کلی هر نظام فکری، تنها با تفکر فلسفی ممکن است زیرا درپس تمامی آن نظام ها، همواره پیش فرض های متافیزیکی نهفته است که بدون آن ها، نظام های فلسفی آنان فرو خواهد ریخت. فرض واقعیت عینی و امکان دست یابی به آن، از مهم ترین پیش فرض های فلسفی موجود در هر سیستم فکری است. بنابراین، می توان گفت که تریگ فیلسوفی واقع گراست و واقع گرایی را پیش فرضی ضروری و اجتناب ناپذیر می داند و همین جا نقطه اشتراک اصلی تریگ با حکمت متعالیه است. تعریفی که حکمت متعالیه نیز، از عقلانیت، بر اساس مطابقت باور با واقع، ارائه می دهد تعریفی مبتنی بر واقع گرایی است. هرچند تفاوت هایی در خصوص حدود معرفت در نگرش تریگ و نگرش صدرایی وجود دارد، اما تعریف این دو از عقلانیت، تا حد زیادی به یکدیگر نزدیک است. هر دو تفکر فلسفی را نقطه شروع اجتناب ناپذیر برای آغاز هر نوع فعالیت فکری و سرآغازی ضروری برای تفکر در هر روشی می دانند که بدون آن، امکان برپایی هرگونه نظام فکری محال است.